'Lex speculum maledictionis'. De voorstelling van 'wet en evangelie' in het Friese kerkinterieur van de 17de en 18de eeuw

Samenvatting

Samenvatting: 1. Het meest voorkomende tekstbord in het protestantse kerkinterieur van de 17de en 18de eeuw is dat met de Tien Geboden. Het veelvuldig voorkomen van dit tekstbord en borden met aanverwante teksten houdt verband met het vraagstuk van de verhouding tussen wet en evangelie. 2. Het Nieuwe Testament leert dat de mens door de wet zijn zonden leert kennen en belijden en aldus tot Christus wordt geleid opdat hij uit geloof gerechtvaardigd zal worden. In de uitleg kwam dikwijls de vraag naar voren of het hierbij om een chronologisch bepaalde volgorde gaat met eerst kennis van ellende door de wet en daarna kennis van vergeving door het evangelie, dan wel dat er een eenheid is van wet en evangelie in een voortgaande wisselwerking. 3. In de prediking van de Nadere Reformatie, die veel invloed had in de 17de en eerste helft van de 18de eeuw, werd vaak eenzijdig de nadruk gelegd op de ellende van de mens en zijn zondigheid en was er vaak maar weinig ruimte voor verlossing en leven uit de genade. 4. De toevoeging van de woorden "Lex speculum maledictionis" ("de wet is de spiegel van de vervloeking") bij de samenvatting van de wet op een bord uit 1654 duidt op een eenzijdige beleving van de wet waarbij voorop stond dat de mens de verdoemenis deelachtig is. 5. De bezinning op de verhouding tussen wet en evangelie is niet specifiek voor de gereformeerde theologie van 17de en 18de eeuw, maar wel kenmerkend is de sterke nadruk die op dit vraagstuk werd gelegd en de eenzijdige nadruk op de zondigheid en het gevaar van verdoemd te zullen worden. 6. De beleving van dit thema wordt in het kerkinterieur niet alleen weerspiegeld door tiengebodenborden maar ook door beeldende voorstellingen waarvan er tenminste 18 in Friese kerken te vinden zijn, met name op preekstoelen. Daarbij lag in de 17de eeuw meer de nadruk op de voorstelling van de wet en in de 18de meer op die van het evangelie. 7. In zekere zin kan men de voorstelling van wet en evangelie beschouwen als de protestantse voortzetting van de voorstelling van het laatste oordeel, waarin ook dikwijls de nadruk lag op de hel met de verdoemde zondaren.